Fatma Aliye Hanım

(1862-1936) "İlk kadın felsefecimiz." Ünlü devlet adamı, tarihçi ve hukukçu Ahmet Cevdet Paşa'nın iki kızından biri, matematikçi ve mantıkçı Ali Sedat'ın kızkardeşi olan Fatma Aliye Hanım, 1862 yılında İstanbul'da doğdu. Yüksek bir Osmanlı bürokratının konağında, döneminde Avrupalı kadınların bile sahip olmadığı eğitim imkanları içinde yetişti. Babasından şark felsefesi ve Arapça dersleri aldı. Ağabeyi Ali Sedat'ın aldığı özel derslere iştirak etti. Konağın zengin kütüphanesinde sürekli okuma fırsatı buldu. Fransızca öğrenme merakı ortaya çıkınca, babası onun için de özel hoca tuttu; Arapça ve Fransızca'nın yanı sıra tarih, felsefe, hukuk, fizik, kimya ve matematik dersleri aldı. Yazmaya Fransızca'dan yaptığı çevirilerle başladı. İlk çevirisi Georges Ohnet'nin Volonte adlı romanıdır. O dönemde edebiyatla uğraşmak kadınlar için hoş karşılanmadığından, çevirisi Meram adı ve "Bir Hanım" imzasıyla yayınlandı (1899). Sonraları "Meram Mütercimi" olarak tanındı. Bİrçok makalesi, "Mütercime-i Meram" adıyla yayımlandı. Fatma Aliye Hanım'ın felsefeye merakı da çok erken yaşlarda, Cevdet Paşa konağının entelektüel atmosferi ve Ali Sedat'ın ilgileri etkisiyle başladı. Babası, ağabeyi ve arkadaşlarıyla felsefe tartışmalarına girdi. Aristotales ve Platon ile İbn Rüşt ve Gazali'nin felsefelerini karşılaştırdı. Erken başlayan bu felsefi ilgilerle, 1889'da Teracim-i Ahval-i Felasiye'yi kaleme aldı. Thales'le başlayıp İlkçağ felsefesini anlattığı bu kitabın ikinci bölümünü İslam dünyasının bilim, felsefe ve kelam tarihine ayırdı. Kahramanları kadın olan öyküler ve romanlar yazdı. Romanlarında zaman zaman toplumsal sorunları ele aldı, felsefeye yer verdi. Fatma Aliye Hanım, düşünceleri ve yaşam biçimiyle ilk kadın hakları savunucularındandır. Namdaran-ı Zenan-ı İslamiyan(1899-1901), Nisvan-ı İslam (1891) ve Ta'addüd-i Zevcata Zeyl (1898-1899) başlıklı eserlerinde, kadının toplum ve aile içindeki konumunu geliştirmek, İslam'ın başlangıçtan beri savunmuş olduğu ilkeleri ortaya çıkarmak için uğraştı. Böylece geleneksel görüşlere karşı koymanın yanı sıra, Osmanlı kadının İslamiyet nedeniyle geri kaldığını öne sürenlere karşı da bir savunma yaparak, Osmanlı kadın hareketi bağlamında, hem geleneğe hem Batı'ya karşı duran yeni bir kadın tipini biçimlendirdi. Ayrıca, bilinen ilk resmi kadın derneğimiz Cemiyyet-i İmdadiyye'nin de (1908) kurucusuydu. Başlıca eserleri şunlardır: Meram (georges Ohnet'nin Volonte [1988] adlı romanının çevirisi, 1889); Hayal ve Hakikat (roman, Ahmet Midhat Efendi ile birlikte, 1891; Hayal ve Hakikat, Eylül Yay., İstanbul, 2002); Muhazarat (roman, 1891; Muhaderat, Klas Yay., İstanbul, 2004); Ref'et (roman,1897); Udi (roman, Fransızca'ya çevrildi, 1899; Udi, Selis Yayınları, İstanbul, 2002); Enin (roman, 1912); Nisvan-ı İslam (anı-inceleme, tefrika, fransızca, İngilizce ve Arapça'ya çevrildi, 1891); Levayih-i Hayat (roman-mektuplar, 1897-1898; Hayattan Sahneler, Boğaziçi Üniv. Yay., İstanbul, 2002); Ta'addüd-i Zevcata Zeyl (deneme-araştırma, 1898*1899); Teracim-i Ahval-i Felasife (Felsefe Tarihi, 1899-1900); Namdaran-ı Zenan-ı İslamiyan (biyografiler, 1899*1901); Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı (hatırat-biyografi, 1912-1913; Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, Pınar Yay., İstanbul, 1994); Kosova Zaferi-Ankara Hezimeti (tarih, 1912-1913); Tezahür-i hakikat (yayımlanmadı). Fatma Aliye Hanım'ın evrakı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı koleksiyonunda yer almaktadır. Ayrıca Fatma Aliye Hanım hakkında Ahme Midhat tarafından yazılan bir biyografi için bkz., Ahmed Midhat, Fatma Aliye Hanım yahud Bir Muharrire-i Osmaniyye'nin Neş'eti, Kırk Anbar Matbaası, İstanbul 1311/1894 (Bir Osmanlı Kadın Yazarının Doğuşu, haz. Bedia Ermat, Sel Yayıncılık, 1994). ... Daha az göster