Biyoloji: Dünyada Yaşam

Dünyamız yaklaşık 4,5 milyar yıl önce oluştu ve üzerinde yaklaşık 4 milyar yıldır yaşam barındırmakta. Üstelik bütün evrende yaşam barındırdığını bildiğimiz tek gezegen. Dünyadaki yaşamın çeşitliliği ve bolluğu dünya tarihinde yaşanan 5 büyük kitlesel yok oluş ile kesintiye uğradı. Son büyük yok oluş günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce yaşandı ve o zamanın hâkim omurgalıları olan dinozorların da sonunu getirdi. Dinozorların sonu o dönemde önemsiz bir grup olarak görünen memelilerin gelişmesinin ve çeşitlenmesinin önünü açtı. Felaket gibi görünen bu olay, aslında bizim türümüzün ortaya çıkmasını sağlayan sürecin de başlamasını sağladı. Nihayetinde yaklaşık 300 bin yıl önceye ait kayaçlarda Homo sapiens’e dâhil edilebilecek bireylerin fosillerine ilk kez rastlandı. Ancak türümüzün ortaya çıkması dünyanın yaşam ortamlarını en fazla değiştiren ve dünya tarihinde bütün biyolojik çeşitliliğe en fazla etki eden türün de ortaya çıkması demekti. Bu etkiler maalesef büyük ölçüde olumsuz sonuçlara neden olmaktadır ve günümüzde dünyamız çok büyük bir biyolojik çeşitlilik krizi ve iklim krizi tehdidi altına girmiş durumdadır. Gezegenimizin sağlığı her gün biraz daha bozulmaktadır. Bu bozulmanın etkileri üzerimize çöktükçe gördük ki insanın sağlıklı bir şekilde yaşayabilmesi gezegenin de sağlıklı olmasına bağlıdır. Ekosistemin ve besin zincirinin halkalarından birisinin sağlığı bozulursa diğerlerinin sağlıklı kalabilmesi mümkün değildir. Yani çözüm “tek sağlık” yaklaşımındadır. Sağlıklı bir çevre, sağlıklı biyolojik çeşitlilik, sağlıklı insan ve sağlıklı bir gezegen. Ancak bunların sağlanabilmesi canlılar, doğa ve gezegenimiz hakkında büyük bir bilgi birikimi ve bu birikimi doğru kullanabilecek, yani bilim okuryazarı bireylerle mümkündür. Gerçekten de kitabın orijinal önsözünde de belirtildiği gibi, bilim okuryazarı öğrenciler hiçbir dönemde gezegenimizin, biyolojik çeşitliliğin ve insanlığın geleceği için bu kadar önemli olmamıştı.

“Biyoloji: Dünyada Yaşam” kitabını Türkçeye kazandırmada temel motivasyonumuz da bu düşünce ile ortaya çıkmıştır. Bu değerli Biyoloji kitabını Türkçe olarak öğrencilerimize, okurlara ulaştırarak canlılığı, biyolojik çeşitliliği, doğal dengeyi, ekosistemdeki yerimizi anlayacak, öğrenecek ve sorgulayacak bireyler yetişmesine katkıda bulunmak temel amacımızdır.

Kitabın içeriğinin özellikle Biyoloji Bölümleri, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümleri, Biyoloji Öğretmenliği ve Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümleri öğrencilerine iyi düzeyde hitap ettiğini düşünüyoruz. Bu bakımdan çeviri kurulunu oluştururken bu bölümlerde görev yapan öğretim üyelerinden bir ekip oluşturmaya özen gösterdik. Böylece Türkiye çapında 27 Üniversitemizin pek çok bölümünden 52 bilim insanı tarafından bölüm çevirileri yapılmıştır.

Kitabın çevirisinde bilimsel terimleri Türkçeleştirirken öncelikle yerleşmiş karşılıkların seçilmesine özen gösterildi. Ayrıca pek çok durumda da yayınlanmış mevcut Biyoloji kitaplarındaki kullanımlarla birliktelik sağlanmaya çalışıldı. Bazı durumlarda da TDK’nın Türkçe sözlüğünde bir karşılık varsa bu karşılık kullanıldı. TDK sözlüğünde karşılığı bulunamayan kelimeler için ise uygun görülen bir Türkçe karşılık belirlenip kullanılmıştır. Örneğin “territorium” terimi için “savunak” teriminin kullanımı tercih edilmiştir. Bazı durumlarda ise bilimsel terimin Türkçe telaffuzu onun Türkçe karşılığı olarak verilmiştir.

Biyolojide çok sık kullanılan iki terim “karbonhidrat ve glikoz” terimleridir. Bu terimlerin bile Türkçe kaynaklarda farklı kullanımları vardır. Örneğin karbohidrat mı, karbonhidrat mı? Glikoz mu glukoz mu? Bu iki kelimenin İngilizcesi carbohydrate ve glucose şeklindedir. İngilizcesine bakarak Türkçesinin karbohidrat ve glukoz olması gerekir gibi görünse de, TDK Sözlüğü bu iki kelime için karbonhidrat ve glikoz kelimelerini vermektedir. Bu bakımdan bu kelimeler bu kitapta da TDK sözlüğü tarafından verildiği şekliyle kullanılmıştır. Metin içinde orijinal kitapta Pilus (çoğulu pili) şeklinde verilen kelimeler durumunda kelimenin orijinal dilindeki çoğul formu olan pili yerine Türkçe metin içinde “piluslar” şeklinde Türkçe diline uygun çoğul yapısı kullanıldı.

Kitap çevirisi aşamasında metinde anlaşılmasında sorun yaşanan veya metin içinde çelişki varmış gibi görünen bazı konularda orijinal kitabın yazarlarından olan Prof. Dr. Bruce E. Byers ile yazışmalar yapılmış ve bazı metinlere küçük ilaveler yapılarak konunun daha anlaşılır hale gelmesi sağlanmıştır. Kitap içinde kullanılan birkaç terimin de yanlış anlaşılmaya neden olabileceği değerlendirilmiş ve yine Dr Byers’in de onayı alınarak daha uygun görünen başka terimler kullanılmıştır. Örneğin kitapta geçen “Lamarck’ın kazanılmış karakterlerin kalıtımı teorisini açıklayınız.” Sorusundaki (sayfa 246) “teorisi” terimi yerine “hipotezi” terimi kullanılmıştır. Çünkü Lamarck’ın bu görüşü bilimsel olarak desteklenmemiş ve sadece yanlışlanmış bir hipotez olarak kalmıştır. Bir diğer örnekte, orijinal kitapta Şekil 35.12’de kuşların sindirim sisteminin son açıklığı için “anüs” ifadesi kullanılmış olmasına rağmen bu yapının kuşlardaki karşılığı “kloak” olduğu için Türkçe çeviride bu terim kullanılmıştır. Bazı durumlarda da ünite sonundaki soruların cevaplanabilmesi için metin içinde yeterli açıklama yoksa bir-iki cümle ilave edilerek okuyucuların sorunun cevabını metin içinde bulmasını sağlayacak açıklamanın bulunması sağlanmıştır. Bu süreçteki katkıları ve önerileri için Dr Byers’e çok teşekkür ediyoruz.

Ne kadar özen gösterilse de kitapta gözden kaçan pek çok hatanın kalmış olması kaçınılmazdır. Okuyucularımızın belirledikleri hataları bize ulaştırmaları büyük bir memnuniyetle karşılanacaktır. Böylece kitabın sonraki baskılarında bu hataların düzeltilmesi sağlanarak daha hatasız bir kitabın okuyuculara ulaşması konusunda çok değerli katkılar sağlamış olacaksınız.

Kitabın bilim okuryazarlığı oluşturulmasına, canlıların, gezegenimizin, insanlığın karşılaştığı çevresel sorunlara çözüm sağlamasına katkıda bulunduğunu görmek en büyük mutluluğumuz olacaktır.

Bu değerli kitabı Türkçeye kazandırmayı düşünen ve telifini alarak bu süreci sağlayan Eğitim Yayınevine, kitabın bölümlerinin çevrilmesine katkı sağlayan tüm bölüm çevirmenlerimize, kendilerine ayırmamız gereken pek çok zamanı bu kitabın çevirisine ayırarak bazen kendilerini ihmal ettiğimiz aile bireylerimize çok teşekkür ediyoruz.

PROF. DR. MUSTAFA SÖZEN & PROF. DR. HAYRİ DUMAN

(Tanıtım Bülteninden)